Las tecnicas de fabricacion de las quilhas de nau qu’an evoluat a las prumerias deu sègle XXau tant gràcias a las innovacions tecnologicas e a la mecanizacion deus aparelhs, com a l’arrenavida deu jòc de quillhas durant l’enter-duas-guèrras dab variantas en la forma, la pagèra e la mestior.
Quilhas de husta
La quilhas de nau que son hèitas en hau, mentre que lo bolon ei en noguèr. Quauque còp, lo hust de hau qu’èra talhat suu lòc en ivèrn, après las prumèras torradas entà que la saba estosse descendenta. Que permetè au hust de hau mei leugèr de miélher conservà’s. Quan la mestior (prumèra) locau estó esgotada, lo hau qu’estó talhat en vath d’Aspa.
Uei lo dia, lo calendari de talha n’ei pas mei arrespectat per’mor deu còst, la crompa deu hust que’s hè suu lòc. Lo hau qu’arriba, sia de la resèrva de l’artisan, sia de monde qui comandan jòcs de quilhas de nau e qui horneishen lavetz la mestior purmèra.
Durada de vita d’ua quilha
La durada de vita d’ua quilha que depen deu quilhon, s’ei debutant o non, de la soa fòrça e de la regularitat deus sons entrainaments. Ua quilha, dab la quau hèn tot dia, que pòt durar tres mes, e dilhèu mensh se s’ageish de la quilha de man, qu’ei-a-díser la prumèra quilha qui receu lo tust deu bolon. Segon los quilhons, "los qui las copan, que son los qui n’i saben pas har".
Dimensions e pagèras particularas
Entà har responsa a la demanda deus quilhons qui èran en cèrcas, durant competicions, de mei de plom e de regularitat deus bolons e de las quilhas, la manèga deu bolon qu’estó bèth drin inclinada tà modificar lo centre de gravitat, « la poma » (lo pompilh au miei de la quilha) qu’estó desplaçada dens le sens de la hautor e lo diamètre deu pè qu’estó alargat.
Uei, ua quilla que pesa 2,9 kg maximum. Au contrari de las quilhas de la fin deu sègle XIXau, qui pageravan enter 85 e 90 cm, las quilhas actuaus que pagèran haut o baish 96 cm de hautor, 6 cm de diamètre a la sòla e 16,2 cm au dret de la poma. Tirat per çò qui ei de la quilha especiau, lo nau, qui presenta un diamètre de 14 cm au nivèu de la poma.
Lo bolon que pesa enter 6 e 6,2 kg per un diamètre de 26,5 cm.
Fabricacion
Las 8 quilhas e "lo nau"
Las quilhas qu’an tres partidas: lo cap, la poma e lo pè. Dus tipes de fabricacion que coexisteishen : lo monoxila (ua sola pèça de husta) e lo petgatge de tres a cinc blòcs de husta.
Fabricacion monoxila :
Après estat talhat, lo hust qu’ei talhucat en carrat de 19 per 19 cm, puish desgrossit dab la sèga de riban. Lo tornatge de la pèça de husta de dus centimètres de mei que la soa pagèra, sia haut o baish 19 cm tà ua poma de 16,2 cm. Après aqueras prumèras estapas de fabricacion, la husta qu’ei reservada ua annada. Tà beròi optimizar l’us de la husta talhada, las sobras de husta que son arrecaptadas tà fabricar las pèças qui seràn juntadas per pegatge.
Juntatge "d’encapsadas multiplas" o "cardenhatge en dents de sèga":
Aquera tecnica que permet d’en.hicar las sobras, de cada costat de la pèça màger, en multipliant la surfàcia de pegatge dab lo nombre de blòcs hornits.
La quilha qu’ei claverada de 300 claus, despartits sus la poma e lo pè, tà l’apesantir e l’ahortir. Claverats de man, los claus que permeten d’evitar l’esmiutament de la husta provocat peus tusts tornadís deu bolon. Abans, lo nombre de claus qu’èra cambiadís, qu’èran mei o mensh sarrats tà que la quilha hasosse un pes corrècte. Mentre que uei lo dia, la regularitat ei recercada.
Los 250 claus de la poma que son despartits sus cinc linhas regularas, tirat per "lo nau" qui n’a que tres. L’artisan que mèrca las linhas dab ua moleta de cranc durant lo tornatge. Tà ajustar lo pes de la quilha, qu’utiliza la longor deus claus.
Ua colareta au som de la quilha, atau com un riban de tres colors peu torn deu son cap que l’ondra. Lo jòc de colors qu’ei particulara a cada artisan : roi/aur/roi per Pierre Vidal, blu/roi/blu per Alain Ducassou o enqüèra blu/blanc/roi per Pierre Navarron qui i botava tanben lo son nom.
Apuish los estrèms de la quilha que son talhats dab ua sèga-metau.
Le Bolon
La bolon qu’ei hèit segon los medishs principis que las quilhas a partir d’un toret segat e hèit au motle. Qu’ei la realizacion de la manèga qui hè hrèita hèra de tribalh : dinc a duas òras tà har horats dab ua traucadera, dab cisèus de husta e la góbia tà tirar la partida qui servirà de manèga. Se la husta ei tròp leugèra, uns bolons que pòden estar plomats dinc a l’obtencion deu pes ideau.
Aprentissatge e transmission de la fabricacion
Despuish l’arrenavida deu jòc de quilha de nau, los joens quilhons que son a mei anar mei nombrós. Sovent que s’entrainan e qu’utilizan mei de materiau. Tà aprovedir los clubs en jòcs de quilhas de nau, que cau artisans formats ad aqueth saber-har. Chic nombrós, lo chic de fabricants, formats d’ua faiçon informau, que masèran dejà las tecnicas de tribalh de la husta tau com lo tornatge. Maugrat ua demanda relativament importanta deus quilhons e deus clubs, la subervita d’aquera activitat complementària que depen de la transmission dirècta deu saber-har d’un artisan-menusèr a un aute.
Difusion de la practica
Dinc au miei deu sègle XXau, Pierre Navarron, fabricant de quilhas, que mandava jòcs de quilhas de nau a Los Angeles, Buenos Aires o enqüèra New-York. Vertat qu’ei, los quillons qu’exportèn lo jòc a Bordèu, París mes tanben en Argeria e las duas Americas.
Aquesta pagina que contien extrèits de la fica d'inventari deu Patrimòni Culturau Immateriau qui descriu aquera practica.
Consultar la fica d'inventari sancèra