La hèsta deus bueus gras de Vasatz se ten cada Dijaus gras a Vasats, periòde de carnavau, perpetuans una antica ceremonia de presentacion deus bueus adobats especiaument endeu passa-carrèira capvath la vila, e per un concors de raça bovina vasadesa.
Historic
Aquera manifestacion correspon ad un tipe de practica hòrt ancian en França amei en Euròpa, a l’imatge de la corriòla deu bueu gras de París reactivat en 1998. Lo concors es estat egau creat per la municipalitat suu modèla de las hèstas e comicis agricòus deu sègle XIX.
"Aqueth jorn celèbra tanplan
los mestèirs de bochèir coma d’eslevaire"
Los Vasadés que hèsen remontar la manifestacion a l’Atge Mejancèir e a la ceremonia deu don, au clergat, d’un taur per los bochèirs de Vasats. En tòrnas, los bochèirs se vesen lavetz autrejar lo privilègi de permenar sos bueus capvaths carrèiras de la vila per lo Dijaus gras, convidans las populacions locaus a se regaudir e hestejar. Desempuei aquera data, la Hèsta deus bueus gras se perpetua s’inscrivens dens un medís cicle rituau que la halha de Sent-Jan d’estiu.
Eslevatge tradicionau
Aqueth rituau hestiu qu’es indissociablament ligat a la tradicion d’eslevatge apuei de consomacion deus bueus gras de la raça vasadesa. Lo bueu gras s’agoalha sivant un ritme precís : a 6 mes, lo brau es despopat, crestat, apuei apasturat en parc pendent 4 ans, d’una faiçon especifica (« secret » deus eslevaires) dusc a sa maturitat com bueu gras deu Dijaus gras. Los critèris d’evaluacion deu bueu son los sivants : longor de l’esquina dreta, bòça suu corpit, culòta redonda, pes au tuadèir, darrèir de la cueisha rebombit, e, caractèr indispensable, còrnas bien plantadas. Los eslevaires deven atau anticipar ende que los bueus mes au concors lo Dijaus gras èstin agits aqueste jorn : un jorn çanjadís, de mendre que s’agís d’una hèsta mobila.
"La hèsta que vei la passejada deus animaus
e deus cars aprestats per l’ocasion"
Aqueth jorn celèbra tanplan los mestèirs de bochèir coma d’eslevaire, parelh indissociable d’aquera hèsta calendària. Una filièra anueit miaçada preu marcat internacionau e las còstas d’aquera traca d’eslevatge, que s’empara pas mei qu’a quauquas familhas d’eslevaires amei lo mestèir de mesteriau bochèir.
Mossur Manseau, eslevaire, insistís suu periòde d’engreishatge deu bueu que compara aus èstres umans : « Tots los bueus ne pòden pas estar engreishats, aquò depend de son gost per la chapalha e de sa capacitat a digerir. Que coneishem la bèstia personaument. ».
"Aqueth rituau hestiu qu’es indissociablament
ligat a la tradicion d’eslevatge"
Los eslevaires avian los bueus seleccionats mantun còp purmèir la data cruciau, que’us hèsen « virolar » per tant de’us acostumar au passa-carrèira. Entretan, los lavan suenhosament, los bròssan, rasan la partida de la cueisha per tant de moishar la massa musculària, los encoratjan apuei los apatzan.
Lo jorn de la hèsta, que l’arneishan d’un licòth, d’una corona de flors trenada en generau per las hemnas d’eslevaires. Fixan l’etiqueta (rosassa) que pòrta lo nom de l’eslevaire amei deu bochèir que s’aucuparà de l’aprestar après la tualha, apuei que’us estacaràn au darrèir deu car, tirat per lo tractor.
Lo passa-carrèra deus reis-bueus
"Cars e bueus son miats suu foaralh
(plaça deus Tilhs) e pesats"
La hèsta que vei la passejada deus animaus e deus cars aprestats per l’ocasion e festonats sivant los tèmas causits per los eslevaires, lo tot estant acompanhat per las ripataulèras, apuei per chancaires. Cada bochèir que presenta au concors un parelh de bueus que seràn evaluats sivant sa qualitat bochèira e la conformitat a la raça vasadesa.
Cars e bueus son miats suu foaralh (plaça deus Tilhs) e pesats, apuei se renjan los uns darrèir los autes end’aviar lo passa-carrèira sivant un camin predeterminat : los baloards, certanas ruas de la vielha vila, la plaça de la Catedrala. Aquestes cars se vòlen un empont caminaire de las significacions multiplas deu carnavau : la feconditat de la natura, la prima, la fecondacion, la prosperitat de la ciutat e lo saber-har de las familhas d’eslevaires.
Musicae rituau
La musica 
es intimament ligada au rituau hestiu. Au començament, cada bochèir recrutava una ripataulèra mès anueit una sola aviva la hèsta. Los pifraires se’n dònan tot lo long deu camin, en cap de corriòla. Penetran atau dens cada masèth end’i jogar un rigaudon d’aunor (o aubada) per aunorar lo bochèir. A cada etapa, que cantan, distribuissen binhets. Arribats sus la plaça de la catedrala, lo monde assistís au concors, acabat per un rigaudon d’aunor davant la mairetat. La corriòla se tòrna formar ende miar los bueus au tuadèir, de tant que los pifraires jògan de noveth un rigaudon d’aunor , aperat la mortalha deu bueu.
"Los pifraires se’n dònan tot lo long
deu camin, en cap de corriòla"
La hèsta que contuna, l’ensemble de la jornada estans consacrat a la degustacion deu bueu cosinat o grilhat, per carrèira, aus restaurants, o per la taulejada compausada sustot d’oficiaus amei de Vasadés. De son cap, los eslevaires e sos garçons prenen amassa un repàs avivat per musicaires.
Aquesta pagina que contien extrèits de la fica d'inventari deu Patrimòni Culturau Immateriau qui descriu aquera practica.
Consultar la fica d'inventari sancèra