Segon l’aire de jòc, la flabuta deus tres horats que s’apèra d’ua faiçon desparièra : galobet en Provença, txistu e chirula au Bascoat e flabuta en Gasconha. Jogada d’ua sola man, l’auta man que tusta ua percussion : un tabard de pèths en Provença o lo tamborin en Gasconha e Bearn, formant lavetz un cople instrumentau flabuta/tamborin.
Lo foncionar de l’instrument
Photo d'une flute à trois trous
La flabuta deus tres horats qu’ei ua flabuta de bèc monoxile, qu’ei a díser fabricat tot d’un tròç. Lo bèc, o shiulet dens lo quau e boha lo musician, que’s tròba au bèth som de l’instrument. Los tres horats que son au cap de devath de la flabuta, dus estant sus la cara en dessús e lo tresau sus la cara en devath.
Lo bèc, dens lo quau e boha lo musician, qu’ei hèit d’un boçon (1) qui gavida l’aire. Lo get d’aire, sortent de la canau (2), qu’interageish dab l’abròc (3) de l’instrument e que’s bota a brandolejar a l’entorn de l’aresta (4) de l’amna (5). La brandolejada de l’aire que permet au bohet de despartí’s equitablament enter la colomna d’aire vibranta, o amna, e la frinèsta d’obertura.
Tà produsir ua melodia, la flabuta qu’ei horadada de tres horats de jòc. Segon la nòta que lo musician e desira obtiéner, cadun deus tres horats que pòt estar obèrt, barrat o obèrt a miejas. Segon la posicion deus tres dits d’obturacion e la pression de l’aire, ua gama cromatica sancèra qu’ei modulada.
"Enter cinc e vint ans de secatge"
Fabricacion de l'instrument
La flabuta de tres horats qu’ei sovent fabricada per un artisan : un hasedor de flabuta o un professionau de la husta (ebenista, escultor de hust…). N’existeish pas escòlas de fabricacion d’instruments tradicionaus en França. Atau, l’aprentissatge que’s hè oraument e d’ua faiçon informau.
A maugrat deu temps de secatge bèth long (enter cinc e vint ans), la flabuta qu’ei fabricada en boish, husta espessa e dura. Après aver tirat lo corau deu picader, lo boish qu’ei estronçat en tròç carraders. Puish, sus un torn, d’autes còps manuau, lo tròç carreder qu’ei desgrossit en un prumèr cilindre. La pèça de husta perfilada qu’ei lavetz amarrada sus un torn entà realizar manuaument, dab ua meca culhera, l’abròc de la colomna d’aire vibranta. En se préner un plan, lo factor que’s hè lo perfilada finau dab cisèus e que poleish la flabuta dab papèr abrasiu.
L’aresta, o labium, qu’ei talhucat dab cisèus. Ua aresta en coire o en laton que pòt estar botada sus l’esventalh.
Apuish, la flabuta qu’ei horadada deus sons tres horats, ajustats a l’alisader dinc a obtiéner un instrument au diapason de la practica deu musician. Un còp la fabricacion finida, l’instrument non s’acòrda pas mei.
Beròi sosmetut a la shaliva deu musician, lo boçon atau qu’ei sovent umidós. Qu’ei hèit, a l’acostumat, en cèdre o en genebièr. Aquestes husts rosinós que son tenhèrs e que resisteishen a l’eslor. Talhucat, lo boçon qu’ei hicat en la cara en-dessús de la flabuta. Que deu estar correctament limat per facilitar l’escorrement de l’aire. Ua prumèra copa, dab ua sèga de descopar, que permet de har lo shiulet qui ei limat au cisèu, au rifle e au papèr abrasiu.
"La tonalitat de la flabuta deus tres horats qu’ei definida per la longor de l’instrument"
Tonalitat e poténcia deu son
La tonalitat de la flabuta deus tres horats, fruta d’ua tradicion locau, qu’ei definida per la longor de l’instrument. Mei ei longa la flabuta, mei ei grava e mei ei corta, mei ei aguda. La flabuta aussalesa qu’a per fondamentau – qu’ei a díser que tots los horats que son boçats – un si baish (si mensh un 1/4 de ton). Dita "Simonet de Busi", qu’ei de 37 centimètres.
Lo diamètre de l’abròc de la flabuta que ditz la soa poténcia sonòra. En Gasconha, la flabuta de tres horats qu’ei jogada a l’acostumat per dehòra. Tà obtiéner un son tringlant, lo diamètre deu son abròc qu’ei màger.