Halhas de Nadau dens lo Vasadés

La halha de Nadau es un rituau agrari que se debana lo dessèir de Nadau. Mercés a documents escriuts e testimònis oraus, sabem anèit qu’aqueth rituau existís en mantun lòcs d’Aquitània, dens lo Bordalés, la vath de Garona, lo Vasadés, la Lana Grana, Shalòssa e Bearn.

Au contrari de çò qu’afirma Arnold van Gennep, que presenta la Gasconha coma una zòna chic pertocada per l’usatge de las halhas pendent lo cicle de los dotze jorns (de Nadau aus Reis), aqueth rituau estot hòrt praticat dens nòsta region.

Dens lo Vasadés

La halha de Nadau se passèva lo dessèir de Nadau e faliva hèser lo torn deu camp, a l’entrada de la nèit, dab una halha de palha alucada.

"Hasèvam la halha per Nadau. Me rapèli bien que hasèvi lo torn deu camp dab un flambèu. Papà preparèva los flambèus e los aluquèva. A l’entrada de la nèit, hasèvam lo torn deu camp, mon frair e jo. " (Halha Nadau per Henriette Péringuey)

"Hasèvam lo torn deu camp,
au blat, per que vingossi bròi"

Au contrari de la halha de Nadau en Shalòssa, l’usatge de las halhas n’es pas ligat dens lo Basadés a lo de hucs fixes. Aquò’s pas tanpòc un rituau collectiu mes un rituau familiau que se debana dens los camps pròche de l’ostau e au quau participan los mèinatges dab los adultes, lo mèi sovent lo pair o lo gran-pair. Segon los numeroses testimònis amassats, podem dedusir d’aquò qu’aqueth rituau estot hòrt popular dinc’au mitan deu sègle passat. Au moment de l’enquèsta de terren dens las annadas 1980, èra enqüèra praticat dens quauquas familhas. (Halha Nadau per Christophe Piazzola)

Dempui la publicacion d’un article dens los "Cahiers du Bazadais" en 1988, la halha de Nadau qu’es tornada vasuda dens lo Basadés, mes segon fòrmas que son hòrt lunh de la practica de soca et que pareishen a un passacarrèiras dab halhas.

Lo torn deu camp èra acompanhat d’una formula magica. Una version, hòrt coneishuda dens tot lo Basadés, apareish com una version-tipe :

Mes existen tanben numerosas autas versions, mei o mens localizada, mei o mens faceciosas.

Totas aqueras versions qu'estón collectadas per Patrick Lavaud.

Collectat a Preishac (1)

Collectat a : Gajac, Birac

Collectat a Guans (1)

Collectat a Guans (2)

Collectat a Pompejac

Collectat a Usèste

  (Halha Nadau per Odette Monge)

Com ic ditz una de nòstas informatoras (aquò’s reale !), la halha de Nadau es un rituau de proteccion de las recòltas : « Hasèvam lo torn deu camp, au blat, per que vingossi bròi. » (Halha Nadau per Yves Labat)
Lo sac e la punhèra son tots dus unitats de mesura de los grans : la valor de la purmèira es de 80 dinc a 100 litres, la de la dusau es de 50 litres. La mira deu rituau es aquí exprimit hòrt clarament : l’abonde de las recòltas.

Aquera foncion apareish clarament dens quauquas versions de l’incantacion.

Collectat a : Escaudas, Capsiuts

Collectat a Preishac (2)

Una auta version nos mia hòrt mei lunh dens la comprenedera d’aqueth rituau.

Collectat a : Escaudas, L'Èrm e Musset

Gats & sorcièirs

La referéncia au gat, que se encontra tanben en Shalòssa e dens la Lana Grana, ne se pòt compréner que se sap que quauque còp es la fòrma animau que la gent balha au lop-garon. Lo hum, qui se coneish lo ròtle protector, es lavetz un mejan de verificar se aquò’s un gat o un sorcièir :

" Èi entendut parlar per Madama P. que quora trobèvam un gat o un can, aute còp, lo prenèvam, lo botèvam dens un sac e lo botèvam au dessós deu huc. Se se tranformèva en òme, qu’èra un òme que s’èra tranformat, autament lo gat crebèva."

"credenças e rituaus en relacion
dab los lops-garons e los sorcièirs"

De mèi, fau tanben soslinhar lo ròtle protector de las cridas. L’exclamacion finau « Pum » apareish lavetz com una formula entà se protegir contre los sorcièirs, qu’an la reputacion, en Gasconha mes tanben alhors en Euròpa, d’estar hòrt poderoses e dangeroses la nèit de Nadau.

La Halha de Nadau es atau ligada, de façon incontestabla au monde de las credenças popularas e de los rituaus de protecion en relacion dab los lops-garons e los sorcièirs.

Sorsas

J. de Laporterie, Les feux de joie de Noël (les hailles de Nadau) en Chalosse, in Bulletin de la Société de Borda, 1921, p. 31-34 ;
Abbé Césaire Daugé, Le mariage et la famille en Gascogne d'après les proverbes et les chansons, Paris, A. Picard, Bordeaux, Férêt et fils, 1916, p.286 ;
René Cuzacq, Pages de Folklore du Sud-Ouest. Noël, Premier de l'an et Carnaval au pays landais, Mont-de-Marsan, Ed Jean Lacoste, s.d., pp. 11-15.
C. M***, Fête de la Saint-Jean. Ses coutumes emblématiques expliquées in Le Glaneur, n° 60, 26 juin 1836

Aquesta pagina que contien extrèits de la fica d'inventari deu Patrimòni Culturau Immateriau qui descriu aquera practica.
Consultar la fica d'inventari sancèra