A l’Edat Mejana, los Mistèris qu’èran pèças de teatre de tèma religiós, jogadas en las glèisas e suus patis e que hicavan en scèna autanplan las poténcias divinas (Diu, anjos, cohets ...) com las scènas mei triviaus de la vita vitanta.
Atau, la Nativitat peus torns de Nadau, la Passion e la Resurreccion peus torns de Pascas n’èran pas que los tèmas màgers d’aqueths dramas liturgics.
Istòria
A comptar deu sègle XVIau, lo tèrmi Mistèri que tira tà desaparéisher au profieit deu de Pastorala mes aqueras tres temporadas màgers deu calendari liturgic que son enqüèra representadas.
En los sons tribalhs, Georges Hérelle, qu’a notat lo renom hòrt ancian deu tèma de l’adoracion deus pastors (Officium pastorum) capvath los Pirenèus. Cénac-Moncaut, que’u hè tornar pujar en Gasconha au sègle XVau dab adjoncion de tablèus mei aus sègles qui seguín : lo sègle XVIau que pòrta "la Hèita deus reis magues" e lo sègle XVIIau, "l'Adoracion deus pastors". Au sègle XVIau, lo Mossen Brantôme, que precisa que " existiva dejà dens lo parçan [Bearn] pèças qui tractan deus medishs subjèctes e qui aperavan d’aqueth temps pastoralas"
Jogar o cantar ?
Los purmèrs folcloristas gascons, sustot Justin Cénac-Moncaut, condensan en un exemple-tipe los diferents nadaus aus quaus assistí en mantuas glèisas de Gasconha.
"A comptar deu sègle XVIau, lo tèrmi Mistèri
que tira tà desaparéisher au profieit deu de Pastorala"
Aquera representacion ne’s plaça pas ni abans ni après l’ofici, mes au miei d’aqueste, au seguit de l'evangèli. La glèisa tota que vad alavetz, per convenença, l'establa de Betleèm. Lo Soïssa e los marguilhèrs qu’organizan los diferents tablèus entre la Senta Familha, los ànjols, los pastors e pastoras, los Reis Magues e lo Rei Eròdes. Los gèstes e los desplaçaments que son descriuts d’un biais hèra precís. Fin finala, las cantas numerosas, la lor plaça, las lors paraulas e tròç musicaus qu’acaban de completar aquera descripcion beròi completa. Tà çò deu repertòri cantat, que s’ac vau de notar que l’ensemble de las cantas presentas en aqueras descripcions e’s tornan trobar 46 ans mei tard dens lo recuelh Nadau, Nadau, publicat en 1914 peu canonge Laborde, felibre bearnés.
Extraits de chants de Noël
Anueit qu'ei vadut Nadau - Cd Misteri de Nadau, 2005 
Aulhèrs - Cd Misteri de Nadau, 2005
Cantem en alegressa - Cd Misteri de Nadau, 2005
Pastors e pastorèlas - Cd Misteri de Nadau, 2005
La renavida de las Pastorala
A comptar d’aqueth par de documents, un tribalh de restitucion qu’estó realizat en 1994. Peu purmèr còp, a l’entorn d’ua causida de cantics e deu descriptiu deishat per Cénac-Moncaut, un espectacle de quate tablèus qu’estó apitat a l’entorn de : L’avent, L’aperet e Lo viatge e L’adoracion. Se la catedrala de Lescar e serví tad experimentar aquera navèra descobèrta de la pastorala nadalenca b’ei tà ua representacion miada per mei de 200 participants qui lo public èra convidat e non pas tà ua celebracion liturgica.
"La nau que condensa,
per convenença, l’espaci e lo temps"
La nau que condensa, per convenença, l’espaci e lo temps. Qu’ei lo teatre de las deambulacions, deu jòcs deus actors, deu passatge de las aulhas e de las numerosas cantas polifonicas qui’s responen entre còr e porget e, d’un costat tà l’aute. De 1994 ençà, per delà de la quita representacion, cada edicion d’ua Pastorala de Nadau qu’ei per tots ua vertadèra aventura umana e ua auta descobèrta deu patrimòni musicau.
"la Pastorala de Nadau
qu’existeish un còp mei uei lo dia"
Ortès, Pau, Auloron, Baiona qu’an desempuish conegut ua o mantuas pastoralas de Nadau pr’amor un còp sortits de la temptacion folclorisanta, aqueras cantas atau com lo raconte de la vaduda de Jèsus qu’autorizan totas las adaptacions a las realitats locaus. Com tota tradicion populara la Pastorala de Nadau qu’existeish un còp mei uei lo dia pr’amor deus actors qui la s’apoderan, que vad l’objècte d’ua aventura umana e d’ua actualitat culturau en la quau tot lo monde e s’arreconeishen.
Los pastors
Lo mestièr qui ei magnificat, empontat, e qui permet a la gèsta de’s desvolopar qu’ei lo de pastor. Atau ua fusion que’s hè entre çò de biblic e çò de reau. Lo hèit d'aconsiar lo mond pastorau au drama religiós qu’averà com consequéncia dirècta, non solament ua adopcion vertadèra d’aqueth tèma nadalenc per ua populacion compausada per la màger part de pastors, mes tanben ua presa en carga de la mesa en scèna e de la representacion per aquestes.