Un instrument, duas practicas
Lo vriolon qu’ei gessit de l’evolucion de dus instruments dab arquet, los rebecs – hòrt presents en l’iconografia locau, taus las frescas de Lugaut en las Lanas, las esculturas de la Catedrala d’Auloron, etc. - e las viòlas. Qu’apareish en Euròpa au començar deu sègle XVIau e qu’a tostemps beneficiat d’ua plaça prestigiosa en las musicas sapientas e popularas.
"Qu’apareish en Euròpa
au començar deu sègle XVIau."
Duas definicions tròp espandidas :
* Vriolonista: n. Persona qui hè vriolon.
* Vriolonaire: n. m. fam. Maishant jogaire de vriolon. // Menestrèr de campèstre
Qu’avetz ací en dus mots revelada la mala sòrta deus menestrèrs qu’aqueras nocions, comunas a hèra de diccionaris, e condemnan a mau har ! B’ac an notat los Anglés e be destrian lo violonist qui tòca lo violin e lo fiddler qui hè dançar au son deu fiddle. « Haunit sia » dongas, au país d’Edoard lo IIIau, lo qui con·honèva los dus instruments !
Los nostes viuloaires aquitans, umbles menestrèrs de campèstre, n’an pas avut aquera escadença, d’aquí embrolhs deus malencontrós entre duas sòrtas de practicas totun clarament identificaderas peu repertòri e per las tecnicas de jòc. Atau, au debut deu sègle XIXau, lo Vescomte de Méthivier qu’explica, en De l’agriculture et du défrichement des Landes, que « …lo vriolon, que vien entre las mans d'un menestrèr estròç, har enténer au dehòra los sons sons desarmoniós. Aqueth instrument tant ingra be, necessita ua man adreta, tad inspirar aqueth charmatòri qui’u saben balhar los Rode e los Baillot… ». Mes, quauques decennis mei tard, Félix Arnaudin ne hè pas briga còrda dab aqueste sens, atau los « …jogaires de vriolon de la Tèsta e de las autas localitats deu Buc […] qu’èran quauque còp sovent aperats a las noças de las familhas ricas deu país, desirosas d'auherir aus convidats ua musica qui podèva paréisher… ». De qué estar plan pagat e plan recebut ! Las collèctas deu sègle XXau qu’amuishan d’aulhors de Bearn dinc a Agenés, que l’estatut de l’instrument èra deus mei bons.
Vriolonaire
Residuau per las annadas 1920-30, lo saber-har deus vriolonaires aquitans, que’s seré perdut n’i avosse pas avut quauques encontres qui s’escadèvan plan per las annadas setanta. Vadut abans la fin deu sègle XIXau, aqueths depositaris de las « practicas vielhas » be’s hasèvan alavetz rares.
"lo viuloaire qu’aprenèva tostemps « dab l’aurelha »
dab un vesin musician."
Lo lor testimoniatge qu’amuisha que lo viuloaire qu’aprenèva tostemps « dab l’aurelha » dab un vesin musician, en escambi de quauqua poralha e que jogava shens nat complèxe au baish deu manjo. Ne premèva pas a cantar en tot jogar 
(Scottish double) e que s’emberogiva lo jòc dab lo carrilhon d’esquirolets qui avèva estacat au pè. La cadéncia que passava abans la melodia, lo son còp d’arquet nhacaire que ritmava la dança e lo son estile complèxe que mesclava mantuns bordons a la melodia e acòrds de quinta sovent dissonants (Seguida de rondèus). En vath d’Aussau, cartas postaus de la fin deu sègle XIXau qu’amuishan qu’un barratge hè pujar l’acòrd deu vriolon d’un ton.
Atau los vriolonaires aussalés que huegèvan las digitacions de las mauaisidas tà desvolopar un jòc originau complementari deu de las flabutas. Tots aquestes vriolonaires qu’utilizavan sovent l’acòrd classic abaishat d’un ton tad estauviar las còrdas. Copadissas e caras, que las calèva anar crompar tà la vila, autandas bonas rasons tà las docejar!
Vriolonistas ruraus
Ua evolucion de contunh que va cambiar lo menestrèr de campèstre de la fin deu sègle XIXau en vriolonista rurau per las annadas 1950. Au demiei mantuas encausas, la Guèrra de 14-18 e los sons milions de morts, qui privè los campèstres de musicians experimentats portadors deu repertòri, de las tecnicas de jòc e de las tradicions. La lor preséncia en la vita sociau de las annadas 1930 qu’auré shens nat dobte alentit ua evolucion per aulhors ineluctabla.
"Hèras que dèishan,
d’autes qu’aprenen l’acordeon."
L’après-guèrra que signa ua vonlontat de renavida a la quau n’escapa pas la musica deu campèstre. Las polcàs (Polka), escotishas (Scottish), masurcas e valsas dejà presentas a la fin deu sègle XIXau que tèrraganhan suu repertòri tradicionau abans d’estar acaçadas peus aires de mòda pendent las annadas 1930.
Alavetz, las particions deus aires difusats a la ràdio qu’apareishen en çò deus mercadèrs de musica e, au briu deus bals, uns dançaires que desfidan los vriolonaires de léger las particions qui pòrtan. Comparats dab los vriolonistas classics qui « legen » la musica, aqueths musicians enrotinats, qui « ne coneishen pas las nòtas », que passan per analfabèts musicaus. Hèras que dèishan, d’autes qu’aprenen l’acordeon, dehèt mensh expausat, mes los mei tenaç que començan de s’iniciar au solfègi ! Lo lor estile tanben que’s modifica pr’amor aqueths aires navèths que demandan ua tecnica diferenta (Quadrille bordelais). Atau, com las melodias e vaden preeminentas suu ritme e que la tessitura e prava, de las jogar que demanda de desmanjar en desplaçar la man esquèrra suu manjo deu vriolon, tecnica completament estrangèra au jòc deus ancians vriolonaires qui la deishavan au ras deu cilhet. (Scottish double)
"qu’ei lo temps de la Java bleue,
deus Chevaliers de la lune,
de Riquita, jolie fleur de java…"
En las annadas 1970-80, lo menestrèr campanhòu qui los cercaires aquitans collectèn qu’ei lo mei sovent un vriolonista rurau. Vadut après la Guèrra de 1914-1918, qu’apren purmèr lo vriolon de rotina mes leçons de solfègi e de vriolon classic que s’inpausan lèu, dab l’ajuda de l’alfabetizacion generau, qu’ei alavetz de bon ton de léger la musica. Que desdeisha los aires vielhs e qu’enriqueish lo son hons de repertòri - polcàs, masurcas, valsas…- aires de mòda, qu’ei lo temps de la "Java bleue", deus "Chevaliers de la lune", de "Riquita, jolie fleur de java"…. Tad imitar los vriolonistas classics, lo son jòc que s’ondra de "glissandos" (Polka) e de "desmanjats" sovent mau mestrejats e lo son còp d’arquet que perd a còps la cadéncia en interpretar pasos dobles e tangos. Mes, delà d’aquera hugida en davant en la tecnica e lo repertòri, aqueths musicians qu’avivavan la hèstas deu campèstre e las noças dab competéncia e eficacitat.
Aira de jòc
La practica deu vriolon que sembla aver dehèt banhat l’ensemble de la Gasconha e enlà, d’Aquitània d’un biais hòrt ancian. Contractes d’aprenedissatge « de mestieraus-menestrèrs » qui aprenèvan lo vriolon o lo vriolon e lo parelh flabuta/tamborin, que son coneguts en Gasconha dejà au sègle XVIIau. D’aulhors, los testimoniatges cuelhuts per F. Arnaudin qu’amuishan qu’existiva ua bèra densitat de vriolonaires peu torn de l’Ola d’Arcaishon e dens lo Buc e lo Bòrn a la fin deu sègle XVIIIau. Mei recentament, las enquèstas que revelan l’existéncia de tradicions de vriolon, enqüèra hòrt presentas entre las duas guèrras, en Òut e Garona (Borrèia), (Quin te va l'aulhada), Vasadés, de Marsan tà las arribas d’Ador, e fin finala en Bearn on ei aquiu tanben largament present en l’iconografia pirenenca deu sègle XIXau.
Transmission
Entre las duas guèrras l’instrument que guarda un estatut prestigiós mes aqueth solista naturau que deu alavetz préner part a la formacion deus grops musicaus impausats per l’evolucion de la societat e de las mòdas. Aqueras petitas orquèstras ruraus ne’s mantieneràn pas guaire delà de las annadas cincantas.
Urosament, au briu de las annadas 1970, joens musicians « fòlc » que sont partits espontanèament en cèrcas deu repertòri e de l’estile deus vriolonaires gascons. Lo lor encontre dab l’anciana generacion de menestrèrs paisans que permetó ad aquera practica de conéisher ua renavida duradissa.
