Los branlos practicats en vath d'Aussau en Bearn, que’s presentan dab mantuas caras segon la lor foncion.
Tèrras de branlo
Tà ço de Bearn, l'airau de practica deu branlo ne pertòca pas que la part montanhòla deu maine.
Au sègle XIXau, qu’ei atestat en las tres vaths màgers – Varetons, Aspa e Aussau -, atau com en tèrra de Bigòrra, en la vath d'Arbiost-Herrèra, tòcatocanta a la vath d'Aussau.
Mes si la practica deu branlo e desapareishó en vath d’Aspa, Varetons e Arbiost-Herrèras (fin deu sègle XIXau per las purmèras citadas, au debut de l'entreduas guèrras per Arbiost), que’s passa autadament en Aussau qui la partida superiora de la vath – totas las comunas a partir de Vièla - ei demorada fidèla a las duas fòrmas (baish e airejant), qui podem enqüèra observar uei lo dia, au mensh pendent las hèstas annaus.
Notem qu'ua auta familha de dança – los sauts – qu’ei tanben plan estimada peus Aussalés, cada comuna que’n reivindica en aqueste maine un cèrt nombre, extrèits deu repertòri comun a la vath, e qui’u son especifics.
Lo branlo, deu començar enlà
Se prenem au pèherrat la soa denominacion, lo branlo que s’aparenta a la gran familha deus branles de la Renaishença. Per aver podut en autes lòcs designar fòrmas qui n’èran pas directament ligadas ad aqueth hons ancian, aqueste tèrmi qu’ei ací emplegat a bon dret.
"lo branlo aussalés que testimònia dongas
d'un « estat ancian de la dança."
Mantuns trèits de la soa fisionomia que hèn deu branlo aussalés (qu’ei parièr entaus sauts), l'eretèr d’aqueste usatge qui, los escriuts ancians qu’ac acertan, èra de mòda dens l’aristocracia francesa tota dejà ad aquera temporada qui hè lo ligam entre l’Edat Mejana e la Renaishença, tad ensemenar mei tard los demieis populars. Temporada qui coneish enqüèra l'emplec de la ronda cantada (la carole), qui èra la fòrma mei espandida de la dança a l’Edat Mejana, en demiei rurau subertot, e qui los branlos qui la seguín e sauvavan daubuns trèits essenciaus – la cadena circulara, l'osmòsi entre lo cant e la dança, lo pas arreguit per ua unitat motora simpla.
Ad aquestes divèrs títols, lo branlo aussalés que testimònia dongas, d’un biais hòrt evident, d'un « estat ancian de la dança ».
Las fòrmas deu Branlo
Quan ei branlo baish (qu’ei a díser dab chic de hauçatge en las amplituds deu movement dançat), lo branlo n’ei pas hèit sonque lo dia de la hèsta annau, mei rarament tà las noças, e la soa foncion qu’ei estrictament ceremoniau 
(Lo branlo baish). Quan ei dit airejant (aérien), l'adjectiu qui lo qualifica qu’indica pro lo caractèr hòrt leugèr e « suspenut » qui los dançaires imprimen au movement (L'Airejant).
Servat tà tots los moments de sociabilitat (hèstas annaus, maridatges, bals, partenças e tornadas de l’estivada, aplecs familiaus), qu’ei en aqueth cas l'expression mei estiglanta deu gost deus Aussalés per la dança e de l’importància qui balhan ad aqueth exercici, e qu’ei meilèu sus aqueth darrèr qui hicaram ací l’accent. Un tresau biais de dançar lo branlo qu’a quauque còp existit a Laruntz, lo mei màger borg de la vath.
"Branlo baish, airejan ou Faranlà,
le goût des ossalois pour la danse."
Aperat Faranlà, lo son usatge qu’èra reservat a la serada deu Dimarç Lardèr. Foncionau per díser, que maridava dus exercicis, la dança e lo passacarrèra, e qu’èra lo parat tà la populacion, totas generacions mescladas, de juntar en bon ordi lo centre deu borg. Lo Faranlà qu’ei desempuish las annadas 1980 l’objècte d’ua represa qui l’iniciativa tanh a Aussau Tostemps, associacion de Laruntz.
L'airejant
Lo branlo airejant, eth, qu’ei ua dança mixta, longtemps practicada en cadena ubèrta circulara qui podèva arcuélher un nombre indefinit de dançaires e qui evoluè ne i a pas hèra (debut deu sègle XXau) de cap tà dispositius mensh hornits : tròç de cadena de shèis a ueit dançaires purmèr, puish còbles mixtes autonòmes dispausats en cortègi sus un arc de cerc (entreduas guèrras), los dançaires que demoravan en aqueste cas, e çò a maugrat d’ua mei grana libertat de movement, hòrt estacats a l’esperit e a la configuracion de la dança originau. D’aquí enlà, qu’ei un coble qui obreish lo seguici, lo quau e’s desplega tostemps de cap tà l’esquèrra, en lo sens de las agulhas d’un arrelòtge.
"Danse mixte longtemps pratiquée
en chaîne ouverte circulaire."
Lo cant qu’estó longtemps lo supòrt musicau privilegiat deu branlo, entad aquò, los dançaires que tregèvan dens la bèra sèrva deus branlos cantats de la vath (Vila de Castetnau). En se respóner d’ua mieitat de cadena a l’auta (Rossinholet qui cantas), o en se respóner d’hemnas a òmis, los participants qu’an longtemps honut los dus exercicis en un sol, en testimoniar atau deu parentatge evident deu branlo dab los sons ajòus, las caroles e los branles.
Desempuish un temps pro recent (de tira après la guèrra), los dançaires que deishèn de s’acompanhar eths medishs au son de la lor pròpia votz, en delegar aqueth suenh aus instrumentistas presents, los quaus, en la màger part deus cas, s’estimavan mei las bèras possibilitats, autan sonòras com ritmicas, auheridas peu parelh flabuta/tamborin. Lo quite parelh instrumentau present desempuish bèra pausa en la vath, com ne testimònian las litografias deu sègle XIXau qui representavan danças en cadena. Çò qui sembla ahortir l’idea segon la quau l’acompanhament vocau peus dançaires e l’acompanhament isntrumentau, ací com en la societat tradicionau en generau, qu’an longtemps existit de par a par.
Pas e movement
Ne podem pas entrar ací en lo detalh de la descripcion deu pas deu branlo airejant – escríver « lo pas » au singular qu’ei déjà bèth drin reductor,tant avem notat ua grana diversitat en lo tractament deus pas –, aquò demandaré desvolopaments deus longs. Acontentem-nos de precisar que’s debana segon ua unitat motora qui utiliza ua frasa musicau de ueit temps (sia quate mesuras de ritme binari), e que’s torna díser d’un biais unifòrme lo temps qui la dança e dura. Devath la soa fòrma actuau – cobles autonòmes dispausats en cortègi sus un arc de cerc – lo branlo qu’auhereish a l’espiar, pas qui son diferents segon lo sèxe deu dançaire, l'òmi que hè, suus ueit temps, duas rotacions, l’ua de cap tà la soa cavalièra, l’auta de la part invèrsa, la quau e’u torna plaçar en la soa posicion iniciau. La hemna, era, que’s tien tot deu long en la soa posicion de partença. Atau lo dançaire e la dançaira que tornejan dret en davant suus quate purmèrs temps, tà dançar quasi sus plaça, e cap a cap, suus quate temps qui segueishen. E atau en seguint.
"Se i a singularitat, que la cau anar cercar
en lo movement dançat."
Se i a singularitat, que la cau anar cercar en lo movement dançat. Lo tempo pro lent deu branlo airejant (qu’ei sensiblament mensh rapide que lo deus rondèus de Gasconha, per exemple, aus quaus be’s sembla hèra lo branlo aussalés), que permet aus dançaires d'exprimir shens aver de s’amanejar las caracteristicas màgers de la lor gestuala, la quau aubedeish a un alet ritmic immudable qui encadena, suus dus temps de la mesura, ua pulsacion « longa » e duas pulsacions « bracas ». De mei, au moment quan s’encaminan en l’espaci, puish a pausas regularas au començar de cada mesura, los dançaires que’s van ajudar d’ua propulsion de la cama portadora tà balhar au lor movement aqueth caractèr « aerian » qui ei shens que la marca deu branlo dit airejant, mes tanben deus sauts hèits en la vath. En efèit, per la gràcia d’aqueth eslanç iniciau tostemps renovelat, aqueth transferiment dinamic deu còs d'ua cama de cap tà l’auta (lo quau demanda ua plegada de presa d’eslanç de la cama qui hè la possada, seguit de la propulsion au sens estricte, puish enfin ua plegada d'amortit sus l'auta cama, la qui assegura la recepcion), lo o los pas seguents que’s van póder har sus l’avant-pè, en bèth crear atau aquera impression de leugeretat, de fluiditat. Lo movement qu’ei shens paus ni ces « eslancit », per díser, com « suspenut », e crea atau l'illusion de’s trufar a pausas de la pesantor.
"lo branlo airejant que gaudeish d’ua vertadèra consideracion,
mei anar mei bèra."
Que s’ac vau bahida d’ajustar qu’aquera singularitat gestuala deu branlo airejant que hasó lo son renom qui, desempuish un o dus decennis, a passat largament las termièras deu son airau nadau, on los Aussalés segueishen de’u consacrar ua veneracion qui demora hòrt viva. Pertot on testimoniam uei lo dia de l’interès per las danças, las musicas e las cantas gessidas de la tradicion lo branlo airejant que gaudeish d’ua vertadèra consideracion, mei anar mei bèra.
Desempuish 1986, Aussau Tostemps qu’a tornat introdusir la tradicion deu faranlà a Laruntz. Lo ser deu Dimarç Lardèr, qu’ei dançat devath las halas, en cadena e acompanhat dab la votz peus quites dançaires. Pendent la taulada qui s’ensegueish, qu’ei un còp mei dançat, atau com branlos airejants. Las cantas polifonicas qu’acaban la hèsta, com ei de mòda en vath d'Aussau (informacion comunicada per Joan Jaques Casteret).