Las flabutas que compausan uei lo dia ua bèra familha hòrt diversificada qui la fòrma mei presenta en Aquitània ei la flabuta dab ua man o flabuta dab tres horats, lo representant mei famós d’aquera branca qu’ei, solide, lo galobet de Provença.
Istòria
L’iconografia europèa que revela l’apartenéncia d’aqueth par a l’instrumentarium medievau. Representacions de las numerosas que piquetan França e Euròpa aus sègles XIVau (catedrau de Rouen) e XVau (Vòuta de la Basilica Santa-Maria sopra Minerva, Roma).
En 1527, l’instrument qu’ei plan conegut en Bearn, lo rei Enric II de Labrit que condemna per letras patentas los « tamborins » qui vienen destroblar la quietud deus edificis religiós.
Au sègle XVIIau, la soa practica qu’ei largament senhalada en Gasconha, per contractes d’aprenedissatge deus numerós de « mestieraus–menestrèrs » qui mentaven la formacion de l’aprenedís a un mestièr artisanau associat au de jogaire de flabuta/tamborin e de vriolon.
Au sègle XVIIIau aqueth parelh instrumentau que’s cambiè en especialitat regionau, aperat peus enciclopedistas Tamborin de Gasconha. Atau, en 1780, en lo son Essai sur la musique ancienne et moderne, Jean-Benjamin de Laborde que’u descriu com : « Instrument dab còrdas hòrt en usatge en Gasconha e en Bearn.
"Instrument à cordes fort en usage
en Gascogne & dans le Béarn"
Qu’ei un long cròfe de husta suu quau e son montadas còrdas de laton qui trucan dab un pimbo tienut per la man dreta e dab la man esquèrra que tòcan la flabuteta aperada Galobet. »
En medish temps, quitament si lo tamborin gaudeish en la societat aristocratica d’ua arregahada d’interès, qui va dinc a l’empont de l’opera, aquera preséncia qu’ei ligada au son estatut d’instrument pastorau, com ne testimònian enqüèra tablèus deus numerós qui hicavan en scèna cujalars a l’imatge de las produccions de Nicolas Lancret (1690-1743).
Un parelh instrumentau
La flabuta (flaüta,…) dab tres horats qu’ei ua flabuta dab un bèc, lo mei sovent de boish, qui produseish lo son mercés a un shiulet. Los tres horats melodics que permeten de jogar dab ua sola man, l’esquèrra la màger part deu temps. Com totas las combinasons e son possiblas, qu’ei l’obturacion d’aqueths horats e la pression de l’aire qui determinan la nòta obtienuda. Cada posicion de dit que balha dongas mantuas nòtas, armonicas de la nòta de cauç, a las quaus e cau ajustar las nòtas obtienudas dab los miei horats. Atau que cobreishen chic o mic ua octava e mieja, çò qui depen de la qualitat de l’instrument, mes tanben de l’abilessa deu musician. Las tonalitats de jòc, fixadas per la tradicion locau, que depenen per la màger part de la longor deu tube ; las mei frequentas que son sòl e la.
Jogar de la flabuta dab ua man que desliura l’auta tà utilizar ua percussion, sia un tambor dab pèth sia, en Gasconha, un tamborin dab còrdas. En los dus cas la perfèita complementaritat deu parelh instrumentau que hè deu musician un ensemble autonòme, un òmi-orquèstra qui pòt produsir la melodia, l’acompanhament e lo ritme a l’encòp.
"Le jeu de la flûte à une main
libère l’autre pour utiliser une percussion"
Los tamborins (tom-tom) que juntan au miélher aquera nocion d’acompanhament ritmic e armonic. Que comprenen entre 5 e 7 còrdas tenudas sus ua longa caisha de husta d’aseròu dab l’ajuda de cavilhas de boish. Aqueras còrdas que balhan duas nòtas a la quinta qui l’acòrd, La-mi o Sòl-re, e depen de la tonalitat de la flabuta. Un reglatge leugèr que permet a cavalèrs de coire, plaçats en haut de la taula e au dessus de cada còrda, de « ribejar » dab eras. La vibracion atau engendrada que jòga lo medish ròtle com la produsida per la còrda – lo timbre – plaçada contra la pèth de las autas sòrtas de tambors-bordons. 
(La haut sus la montanha)
Flabutas desbrombadas
Las Lanas qu’apareishen com lo « País de las flabutas desbrombadas ». De tracas hòrt variadas e enqüèra largament utilizadas au començar deu sègle XXau, que desapareishón drin a drin de las memòrias, en medish temps com la societat qui las utilizava.
"Ainsi la flûte y prend les noms
de flaüta, flabuta, flageolet…"
Totun los testimònis qui pertòcan ua practica anciana de la flabuta e deu tamborin en las Lanas ne hèn pas hrèita. Atau, l’Atlas linguistique et ethnographique de la Gascogne publicat en 1954 peu CNRS qu’amuisha que los poblants deu centre e deu nòrd de Gasconha que coneishèvan enqüèra los mots tà nomentar aqueths instruments. Atau la flabuta que i pren los noms de flaüta, flabuta, flaütet… Malurosament lo document ne precisa pas s’ei d’un instrument dab 3 horats o mei, quan d’autas fòrmas coexistivan !
Lo tambor-bordon qu’ei conegut en Gèrs dab lo nom de tamborin ; la denominacion de ton-ton ne sembla pas reservada qu’au País Basco !
Las flabutas que son mentavudas dab lo nom galobet au debut deu sègle XIXau en un obratge deu Vescomte de Méthivier, e lo lor usatge, ligat au tamborin, qu’ei confirmat per Félix Arnaudin, collector lanés deu sègle XIXau : « …en los escriuts de quauques viatjaires deus dus darrèrs sègles, lo tamborin qu’ei balhat per un instrument lanés qui serveish a acompanhar lo pifre o lo galobet ; (…), qu’ei luenh de La Bohèira, peus torns de Lencoac e de cap a Lencoac e Capsiús, qui èi cuelhut soviers, a còps pro recents, de l’emplec deu tamborin. Mei a l'oèst, ne’n trobam pas nat traç… ».
"Las flabutas que son mentavudas dab lo nom
galobet au debut deu sègle XIXau"
Dens ua letra a F. Arnaudin, en deceme de 1893, un ancian caperan de Lencoac, M. Labbé, qu’ajusta qu’a conegut « …lo timpanon o lo tamborin, (…), que l’èi vist e entenut non solament a miar los nòvis tà la glèisa, mes tanben los chinòts tau baptisme. Uei aqueth instrument de mòda vielha que sembla consacrat a la passejada deus bueus gras tà carnaval… ». Be sembla que l’usatge deu tamborin n’aja pas guaire passat la mieitat de sègle XIXau, senon d’un biais marginau.
Per contra, que s’i substituí ua practica de jòc dab duas flabutas de las estranhas. Atau testimònis d’Arnaudin qu’indican que « … De cap tà Labrit e Capsiús, e quitament a Lucsèir e a Sòra, uns sonaires adrets, tad ahortir lo son, embocan dus flaüts a l’encòp, cada man que maneja lo son… ». Peus torns de 1950 un escrivan de Retjons, Gabriel Cabannes, que confirma l’existéncia d’aqueste jòc tipicament lanés « …qu’avem avut tanben aus bals flabutaires, qui daubuns emplegavan dus instruments a l’encòp, un a cada man… ». Mes a maugrat de la virtuositat, lo flabutaire ne podèva pas esperar concurrenciar los vielaires o los jogaires d’acordeon tad avivar los bals o las noças.
"e lo lor usatge, ligat au tamborin,
qu’ei confirmat per Félix Arnaudin"
Pertot present, d’un biais actuau o d’un biais mei ancian, lo parelh flabuta/tamborin qu’estó l’un deus instruments màgers de las tradicions musicaus de Gasconha. Lo movement de l’arrenavida de las musicas tradicionaus de las annadas 70 qu’encoratgè lo desvolapament de la soa practica : tribalh de heitura instrumentau a l’entorn de Marcel Gastellu (Mochico) e deu Conservatòri Occitan, ensenhament au Conservatòri de Pau, a l’Escòla de Musica Tradicionau de Monenh, concors de musica tà dançar en l’encastre de la Hèsta de la Dança…
Un conservatòri pirenenc
Au briu deu sègle XXau la practica deu tamborin que s’ei drin a drin acantonada au pèmont pirenenc (Bigòrra, Bearn e Sola) tà non pas mei existir desempuish la darrèra guèrra sonque en Vath d’Aussau (Bearn) on ua tradicion orau shens rompedura e s’ei perpetuada dinc adara. L’orquèstra aussalesa, hèit per la màger part deu parelh flabuta/tamborin e deu vriolon (Peiroton), qu’ei completat per l’acordeon diatonic au començar deu sègle XXau (Au bèth som) ; lo repertòri qu’ei hèit de sauts (La Craba), de passacarrèras (Au reng deus bienuros) e de branlos (L'Airejant) uei especiaument jogats pendent las hèstas annaus com las de Laruntz.
Deu costat geografic, flabuta/tamborin que’s son beròi enrasigats sus l’ensemble Gascon : de Baiona tà Basats e deus Pirenèus bearnés e bigordans dinc a Aush. Qu’èra tanben l’instrument mei estimat en Labord, Baisha Navarra – uei descaçat peu Txistu, acompanhat d’un tamboret dab pèth, l’atabal – quan en Sola lo parelh xirula / ttun-ttun e demora l’acompanhator obligat de las mascaradas e de las pastoralas. Parièr, lo Haut Aragon que neureish ua tradicion tostemps viva de la flabuta o chiflo e tamborin, aperat salterio o chicotén.